پشت پرده یک تناقض جدی در بازار کار

طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از ضرورت تحقق رشد اقتصادی در افق برنامه هفتم، جمعیت فعال بازار کار تا سال ۹۷ و پیش از شیوع پاندمی کرونا میانگین ثابتی داشته و پس از آن کاهشی بوده است. همچنین تعداد شاغلین تا سال ۹۸ با رشد و پس از آن با افت همراه بوده است. طبق بررسی‌ها، بازار نیروی کار رفتار متفاوتی نسبت به رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری در کشور نشان داده که ناشی از سه مشکل اساسی در بازار نیروی کار بوده است.
سهم بالای اشتغال غیررسمی،‌ وضعیت «کارکن مستقل» و عدم توازن منطقه‌ای بیکاری در بازار نیروی کار مشکلاتی هستند که از شرایط نامساعد رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری در کشور تاثیر پذیرفته‌اند و تا حدی می‌توانند بر این شرایط اثرگذار نیز باشند. این مشکلات باعث شده تا آسیب وارد شده توسط شوک پاندمی کرونا به بازار نیروی کار همچنان رفع نشود.
رشد ثابت جمعیت فعال در سال‌های اخیر
بر اساس ساختار اقتصادی می‌توان یک رابطه دوطرفه بین نیروی کار و بخش حقیقی اقتصاد مشاهده کرد؛ بطوریکه عرضه نیروی کار می‌تواند باعث افزایش تولید شود. همچنین افزایش تولید می‌تواند به افزایش اشتغال کمک کند. طبق آمار منتشر شده از مرکز آمار ایران، در دهه ۹۰ تا سال ۹۷ به طور متوسط ۵۷۵ هزار نفر سالانه به جمعیت فعال پیوستند، ولی پس از سال ۱۳۹۷ به دلیل شیوع ویروس کرونا، این رقم کاهش جدی پیدا کرده است.
جمعیت فعال، تعداد افراد بیکار و شاغل هستند که توانایی کار کردن دارند و به دنبال شغل هستند. به عبارت دقیق‌تر، کشور در دهه ۹۰ از نظر تعداد نیروی کار با کمبود مواجه نبوده است. همچنین تعداد شاغلین کشور تا سال ۹۸ فزاینده بوده و پس از آن تا سال ۱۴۰۰ با کاهش همراه بوده است.
به عبارت دیگر یک تناقض مهم بین تعداد شاغلین و وضعیت اقتصادی دهه 90 وجود داشته است. در این دوره با وجود کاهش تولید ناخالص داخلی سرانه و سرمایه‌گذاری، تعداد شاغلین افزایش پیدا کرده است.
افزایش شاغلین در دهه ۹۰
با توجه به آمارهای نیروی کار منتشر شده توسط مرکز آمار ایران،‌ از سال ۹۱ تا ۹۷ به طور متوسط ۵۷۵ هزار نفر سالانه به جمعیت فعال اضافه شده‌اند همچنین به طور میانگین در هر فصل نسبت به فصل مشابه در سال قبل ۶۲۱ هزار نفر به شاغلین افزوده شده است. اشتغال ایجاد شده در دهه 90 سه مشکل اساسی برای نیروی کار به وجود آورده که اثرپذیری نیروی کار را نسبت به شرایط اقتصادی این دوره نشان می‌دهد.
مشکلات بازار نیروی کار پس از یک دهه
طبق بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، اولین مسأله در دهه 90، سهم بالای اشتغال غیررسمی بوده است. به عبارت دیگر ۶۰ درصد از شاغلین فاقد بیمه بوده‌اند و به طور غیررسمی در بخش‌های غیرشرکتی با تمرکز بر بخش خدمات مشغول به فعالیت شده‌اند. مسأله دیگر نیروی کار در این دوره وضعیت شغلی «کارکن مستقل» است. «کارکن مستقل» وضعیتی است که در آن افراد در بنگاه های بسیار کوچک در بخش خدمات مشغول به فعالیت هستند. تعداد کارکنان در این بنگاه‌ها کمتر از چهار نفر است و افراد فعال در این بنگاه‌ها فاقد قراد معتبر می‌باشند. سهم کارکنان با وضعیت «کارکن مستقل» از مجموع شاغلین کشور معادل ۳۷ درصد بوده که نمایانگر اشتغال‌زایی ناپایدار و کم‌کیفیت است. مشکل دیگری که نیروی کار در این دوره با آن مواجه بوده است را می‌توان عدم توازن منطقه‌ای بیکاری دانست. به این معنا که نرخ بیکاری در استان‌های مختلف تفاوت قابل توجهی با یکدیگر دارد.
تقاضای بالا بازار کار، مهارت ناکافی نیروی کار
طبق مطالعات انجام شده علت این مشکلات را تا حد زیادی می‌توان به عدم تناسب مهارت‌های سمت عرضه نیروی کار با مهارت‌های درخواستی سمت تقاضای نیروی کار نیز نسبت داد. به بیان ساده‌تر نیروی کار برای ورود به بازار کار مهارت‌های کافی را نداشته و بازار کار مهارت‌های متفاوتی را از نیروی کار توقع دارد. با اینکه می‌توان این عدم تناسب در وضعیت نیروی کار را دلیلی برای کاهش رشد اقتصادی کشور دانست اما با نگاه دقیق‌تر به آمارها بهتر است کاهش تولید را علت وضعیت نیروی کار در کشور عنوان کرد. با بررسی آمار اشتغال ، افت شدیدی در شاغلین پس از شرایط کرونایی به وجود به آمده که این آسیب حتی در سال ۱۴۰۱ یعنی پس از دهه 90 و اتمام کرونا نیز جبران نشده است. به عبارت دیگر سهم بالای اشتغال غیررسمی، وضعیت «کارکن مستقل» و عدم توازن منطقه‌ای بیکاری باعث شده تا آسیب شوک دوران کرونا به بازار نیروی کار به طور کامل رفع نشود.